Chałupa z Chrobrza została wybudowana około 1868 roku. Pochodzi ze wsi wielodrożnicowej, charakterystycznej dla obszarów lessowych Kielecczyzny. Chroberz, niegdyś wieś książęca, od XVI wieku do II wojny światowej wchodził w skład Ordynacji Myszkowskich, której właścicielem w XIX wieku był Aleksander hrabia Wielopolski i w nim osadził swój ród.
Chałupy budowano tam w jednotraktowym układzie: sień - izba - komora, przeważnie szerokofrontowe, choć bywało, że szczególne warunki skłaniały do usytuowania wejścia w szczycie. Tak miało miejsce w najstarszej z nich, wzniesionej przez Władysława Juszczyka. Układ pomieszczeń półtoratraktowy: sień z izbą kuchenną - izba - komora z wyjściem na podwórze. Wydzielenie dodatkowej kuchni w sieni jest kolejną nietypową cechą tego budynku. Według tradycji tę małą izbę zajmowali dziadkowie - byli gospodarze po przekazaniu ziemi następcom.
Ściany wykonano w konstrukcji sumikowo-łątkowej. Dębowe łątki wkopano w ziemię i nie zastosowano przyciesi, a sosnowe sumiki ociosano klinowo bez czopów. Jest to prymitywne i archaiczne rozwiązanie. Chałupę przykrywa czterospadowy dach, poszyty słomą ułożoną w narożach schodkowo. Końcówki belek stropowych ociosano od dołu łukiem i sfazowano ich krawędzie nad wszystkimi pomieszczeniami, z obu stron chałupy.
We wszystkich pomieszczeniach położone są gliniane polepy.
Urządzenia ogniowe wzniesiono z kamienia i gliny, przy czym po północnej stronie budynku ich mur stanowi część ściany, między dwoma szeregami sumików. W izbie znajduje się trzon kuchenny z nalepą do palenia otwartego ognia i kowalskim dynarkiem oraz piec grzewczy z wnęką, w której jest palenisko z blachami. W kuchence, dostępnej z bardzo ciasnej sieni, znajduje się trzon kuchenny z blachami. Tam też znajdują się podstawowe sprzęty gospodarcze, jakie zwykle stały w większej sieni.
Chałupa jest bielona w całości, z zewnątrz i wewnątrz, z powałami i taflami drzwi. Jako taflę drzwi z sieni do kuchenki, wtórnie wykorzystano blat stołu.
Okna są sześciopolowe, nie otwierane. W izbie od strony podwórza widzimy dwa oraz jedno w tylnej ścianie. Najmniejsze, czteropolowe okno znajduje się w ścianie frontowej i doświetla kuchenkę przy sieni.
Wyposażenie chałupy jest bardzo ubogie. Meble w izbie takie jak: łóżka, stół, półka na naczynia są skromne i prymitywnie wykonane. Niesymetryczny podział ściany otworem drzwiowym spowodował, że łóżka ustawiono nie w jednej linii, lecz stoją one pod kątem prostym do siebie, rozdzielone drzwiami do komory.
W komorze nie ma wielu różnorodnych naczyń zasobowych, a ziarno przechowywano w niewielkim sąsieku.
Pod oknami izby znajduje się mały ogródek kwiatowy otoczony wiklinowym płotem.
Źródło: Tomasz Dzikowski, Park Etnograficzny w Tokarni, informator turystyczny, Kielce 1999
Słowniczek:
Konstrukcja sumikowo-łątkowa - rodzaj szkieletowej konstrukcji ściany składającej się z następujących elementów:
• podwalina – belka pozioma oparta na fundamencie
• słupki (łątki) – elementy pionowe połączone na czopy z podwaliną i oczepem. W słupkach w konstrukcji tradycyjnej są wykonane podłużne wyżłobienia, czasem bruzdy otrzymuje się przez nabicie listew.
• oczep – górna belka zamykająca ścianę
• sumiki – poziome bale wsuwane w wyżłobienia w łątkach
• miecze – czasem stosowanych w narożach budynku. Pełnią podobną rolę jak zastrzały w konstrukcji ryglowej (mur pruski), czyli usztywniają konstrukcję.
Jętka - pozioma belka w górnej części wiązara jętkowego, podpierająca krokwie, jest elementem ściskanym. Jętki mocowane tuż przy kalenicy nazywane są grzędami.
Źródło: Tomasz Dzikowski, Park Etnograficzny w Tokarni, informator turystyczny, Kielce 1999
Słowniczek:
Konstrukcja sumikowo-łątkowa - rodzaj szkieletowej konstrukcji ściany składającej się z następujących elementów:
• podwalina – belka pozioma oparta na fundamencie
• słupki (łątki) – elementy pionowe połączone na czopy z podwaliną i oczepem. W słupkach w konstrukcji tradycyjnej są wykonane podłużne wyżłobienia, czasem bruzdy otrzymuje się przez nabicie listew.
• oczep – górna belka zamykająca ścianę
• sumiki – poziome bale wsuwane w wyżłobienia w łątkach
• miecze – czasem stosowanych w narożach budynku. Pełnią podobną rolę jak zastrzały w konstrukcji ryglowej (mur pruski), czyli usztywniają konstrukcję.
Jętka - pozioma belka w górnej części wiązara jętkowego, podpierająca krokwie, jest elementem ściskanym. Jętki mocowane tuż przy kalenicy nazywane są grzędami.
Źródło: Agnieszka Markiton, pik.kielce.pl
Od Redakcji chroberz.info:
1. Chałupa, która trafiła do skansenu w Tokarni znajdowała się w Chrobrzu przy obecnej ulicy Podzamcze (na wprost placu kościelnego, obok posesji Pana Kozy). Właścicielem wspomnianego domu była rodzina Kubiczów.
2. Zobacz artykuł "Chroberska chałupa "zagrała" u Krauzego".
3. Zobacz artykuł "„Belle Epoque” z Chrobrzem w tle".
1. Chałupa, która trafiła do skansenu w Tokarni znajdowała się w Chrobrzu przy obecnej ulicy Podzamcze (na wprost placu kościelnego, obok posesji Pana Kozy). Właścicielem wspomnianego domu była rodzina Kubiczów.
2. Zobacz artykuł "Chroberska chałupa "zagrała" u Krauzego".
3. Zobacz artykuł "„Belle Epoque” z Chrobrzem w tle".
Chałupa z Chrobrza - Usytuowanie chałupy z Chrobrza w Parku Etnograficznym w Tokarni